Üsküdar'da kilise ve gayrimüslim mezarlıklar

Üsküdar, İstanbul'un en eski en yorgun semtlerinden biridir. Üsküdar'da yaşayan insanların dışında, genelde başka bir yere gidecek olan insanlar için bir ara duraktır. Üsküdar eski İstanbul'dur, Osmanlı'dır, ramazan ayında iftar sofrasıdır ve daha çok muhafazakardır. Yokuşları, mezarlıkları, tekkeleri ve camileri bitmez. Fakat Üsküdar'da çok fazla öne çıkmasa da birçok kilise de vardır

Sessiz sakin mabetler

Surp Garabed Kilisesi

İstanbul'un en tarihi semtlerinden birisi olan Üsküdar, camiileriyle, eski tekkeleriyle dini, ruhani bir havaya sahiptir. Her mahallede en az iki camii bulunur. Bu camiilerin birçoğu da tarihidir; Mihrimah Sultan Camii, bu camiiler arasından en bilinenidir. Ancak Üsküdar'da yüzden fazla caminin yanında yedi tane de kilise vardır. Bunların hepsi de oldukça eskidir. En eski kilisesi ise  Surp Garabed Kilisesidir. Kilisenin inşaa tarihi tam olarak net olmasa da 1555 yılından beri var olduğunu biliniyor. Kilise birçok yangının ardından tekrar yapılmıştır ve şu an hala faal durumdadır. Kilisenin etrafı oldukça yüksek duvar ve çitlerle çevrilidir.  

Surp Haç Ermeni Kilisesi

Üsküdar Surp Haç Ermeni kilisesinin de aynı şekilde etrafı yüksek duvarlarla çevrili,       Ermeni Surp Haç Lisesinin hemen arkasında yer almaktadır. Bu iki kilisenin dışında Üsküdar, Selimiye'de bir, Çengelköy'de bir, Kuzguncukta iki ve bir adet de Bağlarbaşı'nda olmak üzere toplam yedi adet kilise bulunmaktadır. Yüzyıllık, tarihi  bu kiliseler Üsküdar'ın ara sokaklarında, sessiz sakin varlıklarını sürdürmektedirler.

Panteleimion Georgios Kilisesi- Kuzguncuk

Yan yana üç gayrimüslim mezarlığı

Bağlarbaşı Ermeni mezarlığı

Çağlar boyu farklı dinden, ırktan, medeniyetten milyarlarca insanın üstünde yaşadığı İstanbul'da 65 adet gayrimüslim mezarlığı bulunmaktadır. Mezarlık denince, İstanbul'da akla şehrin en kalabalık ve en büyük mezarlıklarından biri olan Karacaahmet'in geldiği Üsküdar'da Rum, Ermeni ve Musevi mezarlıkları da mevcut. Üsküdar,Bağlarbaşı'nda yan yana Ermeni, Rum ve Yahudi mezarlığı bulunmaktadır. Her ne kadar şu anda mezarlıkların çevresi Üsküdar-Ümraniye-Çekmeköy Metro hattının inşaası nedeniyle kapanmış olsa da, bu mezarlıklar mistik havalarıyla birçok insanın merakını cezbetmiştir. Bu mezarlıkların tarihi Osmanlı dönemine dayanıyor. Osmanlı döneminde, gayrimüslim vatandaşların mezarlıkları yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde bulunurdu. Bu nedenle de Üsküdar'daki gayrimüslim mezarlıkları da dönemin Yahudi, Ermeni ve Rum nüfusunun daha yoğun olduğu bölgelerde bulunuyor. Örneğin Rumların Bağlarbaşı, Kuzguncuk, Çengelköy ve Kadıköy‟de; Ermenilerin Bağlarbaşı ve Kadıköy‟de; Yahudilerin Bağlarbaşı ve Kuzguncuk civarında olan Nakkaştepe‟de mezarlıkları bulunmaktaydı. Rum, Ermeni ve Yahudi Dernekleri mezarlık için talep ettikleri araziler karşılığında Osmanlı Devletine ücret ödüyorlardı. Örneğin Bağlarbaşı'nda Yahudi mezarlığının yanındaki iki dönüm arazi, ödenen ücret karşılığında Protestanlara tahsis edilmiştir. 1555 yıllarındaysa Ermeni cemaatinin bölgeye yerleşmeye başlamasıyla tesis edilmiş Üsküdar semtine.

Balyan Ailesinin mezarı- Bağlarbaşı Ermeni mezarlığı

Bağlarbaşı'nda bulunan Musevi mezarlığına, eğer mezarlıkta bir yanınızın kabri yoksa girmeniz mümkün değil. Bu konuda mezarlığın güvenlik görevlisi; "Eğer tanıdığınız bir kişinin mezarı yoksa giremezsiniz. Bizi burada kamerayla izliyorlar ve eğer böyle bir şeye tamam dersem işimden olabilirim" diyor. Musevi mezarlığının etrafı duvarlarla çevriliyken, Ermeni ve Rum mezarlığını küçük bir çit ayırıyor. Bu mezarlıklar, müslüman mezarlıklarına kıyasla oldukça gösterişli. Müslümanlıkta sadeliğe, Hristiyanlıkta da gösterişe verilen önem bu noktada etkisini gösteriyor. 
Ermeni mezarlığında ünlü Osmanlı mimarlarının ve ailesinin de mezarı bulunmaktadır. Bu aile kabristanı, neredeyse İstanbul'da yaşayan herkesin her gün gördüğü Dolmabahçe Sarayının mimarı olan Garabet Balyan, Nigoğos Balyan ve ailesinin mezarı. 
Üsküdar'da yoğun trafiğin göbeğinde bulunan bu yan yana mistik ve gotik görünümlü sessiz sedasız mezarlık, gayrimüslim vatandaşların mabeti..

"Mezar, mezar, zıtların kenetlendiği nokta;
Mezar, mezar, varlığa yol veren geçir, yokta"
(Necip Fazıl Kısakürek'in Karacaahmet şiirinden)

Haber: Ezgi Kökten

Fotoğraflar: Ezgi Kökten